Błąd poznawczy to nieprawidłowe przetwarzanie informacji. Co prowadzi do nieprawidłowych wniosków, decyzji lub działania. Błędy poznawcze mogą wynikać z różnych czynników, takich jak uprzedzenia, stereotypy, złe interpretacje sygnałów. A także : ograniczona pamięć czy nieuwzględnianie wszystkich dostępnych informacji. Błędy poznawcze mogą prowadzić do poważnych konsekwencji w życiu osobistym, zawodowym czy społecznym. Dlatego ważne jest świadome rozpoznawanie i unikanie tego rodzaju błędów.
Błędy poznawcze są jednak nieuniknionym elementem ludzkiego myślenia. A także postrzegania otaczającego nas świata. Istnieje wiele różnych rodzajów błędów poznawczych, które mogą prowadzić do nieprawidłowych wniosków, decyzji czy interpretacji informacji. Dlatego bardzo ważne jest to abyśmy byli świadomi ich istnienia. Nadto umiejętność zauważenia i rozpoznania u siebie, występowania błędów poznawczych zaoszczędzi nam bólu i rozczarowania.
Oto najczęściej występujące błędy poznawcze.
Błąd potwierdzenia. Polega on na tendencji do szukania informacji, które potwierdzają nasze istniejące poglądy i opinie. Nadto ignorowane są lub minimalizowane dowody przeczące tym przekonaniom. Umysł człowieka preferuje informacje, które potwierdzają jego opinie, niezależnie od tego, czy te informacje są prawdziwe.
Jak to działa?
Z dużej ilości informacji umysł selekcjonuje i wybiera te, które potwierdzają poprawność jego myślenia i działania. Ludzie podświadomie wychwytują informacje dla nich korzystne (stawiające ich w dobrym świetle). Nadto zapamiętują je również w sposób selektywny oraz interpretują w subiektywny, stronniczy sposób. Efekt ten jest szczególnie silny w przypadku zagadnień wywołujących u człowieka silne emocje i dotyczących mocno ugruntowanych opinii.
Efekt dostępności, który polega na tym, że ludzie skłonni są przypisywać większą wagę i znaczenie informacjom, które łatwo przychodzą im do głowy. Nawet jeśli są one mało reprezentatywne lub wręcz nieprawdziwe.
Błąd zakotwiczenia – polegający na przywiązaniu zbyt dużej wagi do pierwszej informacji, jaką otrzymujemy. Zwykle bez analizowania, podważania prawdziwości itd.
Nadmiernego zaufania do intuicji, czy błąd konfirmacji polegający na potwierdzaniu jedynie tych informacji, które zgadzają się z naszymi oczekiwaniami. Towarzyszy mu często błędne przekonanie nie tylko o słuszności ale wręcz działaniu sił wyższych.
Fałszywego konsensusu to błędne przekonanie człowieka, że inni ludzie generalnie myślą podobnie do niego. Co więcej nawet jeśli jeszcze nie myślą tak, jak on, to w przyszłości z pewnością będą posiadać poglądy zbieżne z jego obecnym zapatrywaniem.
Powyżej średniej – człowiek podświadomie postrzega swoją osobę bardziej pozytywnie. Nadto uważając, że w większości realizowanych przez siebie działań prezentuje poziom powyżej średniej.
Efekt aureoli – tendencja do automatycznego przypisywania człowiekowi cech na podstawie zrobionego przez niego wrażenia. Wrażenie opromienia swoim blaskiem pozostałe cechy i decyduje o sposobie, w jaki jest postrzegany przez inne osoby. Człowiek ma automatyczną skłonność przypisywania ludziom fizycznie atrakcyjnym takich cech, jak sympatyczność, uczciwość, talent, inteligencję, i dzieje się to bez udziału świadomości.
Błąd posiadania – człowiek postrzega posiadane przez siebie wyroby, umiejętności, cechy charakteru jako bardziej wartościowe, niż te, których nie posiada. Efekt wynika z działania mechanizmu ego.
Efekt autorytetu – kiedy człowiek odbiera drugą osobę jako autorytet w określonej dziedzinie. Jego umysł zgadza się z jego poglądami i nie ma tendencji do podważania wyrażanych przez nią opinii. Brak krytycznego podejścia powoduje podążanie za jej opiniami. A za tym realizowanie sugerowanych przez nią zachowań i sposobów myślenia.
Błąd niedostępności – kiedy coś jest mniej dostępne, człowiek postrzega to jako bardziej cenne i bardziej pragnie to posiadać.
Efekt zaangażowania i konsekwencji – człowiek odczuwa wewnętrzną potrzebę bycia konsekwentnym wobec opinii, które wypowiedział. A także decyzji, które podjął oraz działań, które zrealizował. W efekcie, kiedy nie jest do tego zmuszony, nie zastanawia się, czy jego zachowanie i wyrażone opinie były prawidłowe, lecz automatycznie. Po prostu konsekwentnie je powtarza i ich broni, będąc przekonanym, że myśli i czyni dobrze.
Błąd kontrastu – zestawione ze sobą przedmioty, sylwetki, opinie i informacje wpływają na siebie i zmieniają ich odbiór. Człowiek postrzega przedmioty, informacje, ludzi i ich cechy przez pryzmat znanych sobie przedmiotów, informacji oraz innych ludzi. W zestawieniu następuje w umyśle człowieka zwiększenie lub zmniejszenie obserwowanych cech.
Sprawiedliwy świat – człowiek odczuwa potrzebę wiary, że dobre rzeczy przytrafiają się ludziom dobrym. A z kolei złe ludziom złym, przez co postępując zgodnie z ustanowionymi normami może zakładać, że nic złego nie powinno mu się przytrafić. Takie podświadome założenie i przekonanie jest podstawą mechanizmu radzenia sobie z rzeczywistością. Daje ono człowiekowi poczucie bezpieczeństwa i spokój życia. Wiara w sprawiedliwy świat i obwinianie (odrzucanie) ofiar stanowi formę reakcji obronnej człowieka na wystąpienie zaskakującej, trudnej dla niego do zrozumienia tragedii i cierpienia innej osoby.
Zasada dowodu społecznego – kiedy człowiek dowiaduje się, że inni ludzie podjęli jakąś decyzję, dokonali jakiegoś wyboru, jego umysł podświadomie, automatycznie uważa, że produkty lub działania wybrane przez innych ludzi muszą być dobre (niekoniecznie najlepsze, ale dobre).
Błąd przeżywalności. – występuje kiedy człowiek słysząc o czyimś sukcesie, jakieś inspirującej historii, myśli też tak powinienem. A co najgorsze podejmuje niekiedy ryzykowne decyzje i działania będąc pod wpływem tego błędu.
Wpływ błędów poznawczych na nasze życie.
Błędy poznawcze mają ogromny wpływ na nasze życie, zarówno w sferze zawodowej, jak i osobistej. W naszym życiu codziennym mogą prowadzić do nieprawidłowych ocen sytuacji. Wskutek tego do nieodpowiednich reakcji emocjonalnych czy podejmowania złych decyzji. Na przykład, błąd potwierdzania może sprawić, że utrzymujemy przekonanie o własnej słuszności nawet pomimo prezentowanych nam faktów, co może prowadzić do konfliktów i problemów w relacjach interpersonalnych.
Błędy poznawcze mogą także powodować trudności w rozwiązywaniu problemów. A także ograniczać nasze możliwości rozwoju intelektualnego oraz uniemożliwiać nam efektywne radzenie sobie z wyzwaniami życiowymi. Dlatego warto zdawać sobie sprawę z istnienia błędów poznawczych i starać się świadomie pracować nad ich eliminacją poprzez rozwijanie umiejętności analizy, refleksji oraz samoświadomości.
Skutek działania błędów poznawczych.
Błędy poznawcze są nieuniknionym elementem ludzkiego funkcjonowania umysłowego, które mają znaczący wpływ na nasze codzienne życie oraz podejmowane decyzje. Te nieprawidłowości w procesach myślowych mogą prowadzić do błędnych wniosków, złych decyzji oraz problemów interpersonalnych.
Jednym z głównych skutków błędów poznawczych jest zaburzenie percepcji rzeczywistości. Nasze umysły są podatne na różnego rodzaju uprzedzenia, stereotypy i fałszywe przekonania, które mogą zakłócać nasze spostrzeżenia i interpretacje sytuacji. W rezultacie możemy popełniać błędne oceny, działając na podstawie fałszywych założeń i przekonań.
Błędy poznawcze mogą również prowadzić do problemów w komunikacji i relacjach interpersonalnych. Nieprawidłowe interpretacje zachowań innych osób mogą prowadzić do konfliktów, nieporozumień oraz trudności w nawiązywaniu relacji. Ponadto, skłonność do potwierdzania własnych przekonań i ignorowania informacji sprzecznych może prowadzić do izolacji społecznej oraz utrudniać komunikację z innymi.
Wpływ na nasze decyzje życiowe.
Dodatkowo, błędy poznawcze mogą mieć istotny wpływ na nasze decyzje i wybory życiowe. Skłonność do podejmowania decyzji na podstawie emocji, stereotypów czy uprzedzeń może prowadzić do niekorzystnych konsekwencji dla naszego życia zawodowego, osobistego czy zdrowotnego. Ponadto, brak świadomości własnych błędów poznawczych może sprawić, że będziemy trwali w swoich złych nawykach i wzorcach postępowania.
Ważne jest, aby być świadomym tych różnych rodzajów błędów poznawczych. A także starać się unikać ich wpływu na nasze myślenie i podejmowanie decyzji. Poprawna identyfikacja i eliminacja błędów poznawczych może pomóc nam lepiej zrozumieć rzeczywistość i podejmować bardziej racjonalne decyzje.
Przeczytaj więcej:
Co to są przekonania, skąd się biorą i jak je zmienić ?
Mechanizmy obronne, konsekwencje ich stosowania.
Jak działa nasz umysł?