Prokrastynacja czyli odkładania na później wykonywania zadania. Najczęściej polegające na unikaniu obowiązków poprzez zajmowanie się mniej istotnymi lub przyjemniejszymi zajęciami. Osoby skłonne do prokrastynacji mają trudności z samodzielnym motywowaniem się do pracy jak też z zarządzaniem czasem. Prokrastynacja prowadzi do stresu, problemów w wykonywaniu obowiązków, obniża nasze poczucie własnej wartości. Aby jej uniknąć, warto poznać przyczyny i skuteczne strategie radzenia sobie.
Przyczyny prokastynacji.
Prokrastynacja może być wynikiem różnych czynników. Odkładanie działania, jako nawyk człowiek wykształca sobie po to, aby radzić sobie z niepokojem dotyczącym rozpoczynania, podejmowaniem decyzji w trakcie, czy kończenia zadania. Samo odkładanie działania nie jest przyczyną problemów. Gdyż stanowi próbę rozwiązania problemów, które kryją się za odkładaniem działania. Takich jak niska samoocena, perfekcjonizm, obawa przed porażką i sukcesem, niezdecydowanie, braku równowagi pomiędzy pracą a rozrywką, nieskuteczne wyznaczanie celów, negatywne poglądy na temat swojej pracy i siebie.
Najczęstsze obawy przy prokastynacji.
Obawa przed porażką wynika z naszych błędnych przekonań. Człowiek błędnie wierzy w to, że błąd, nawet ten najmniejszy może świadczyć o tym, że jest bezwartościową, a nawet niedobrą osobą.
Obawa przed niedoskonałością ( perfekcjonizm ) wynika z braku akceptacji swojej niedoskonałości, jako człowieka. Osoba taka ocenianie, osądzanie przez innych czy też krytykę, traktuje jako zagrożenie dla swojej błędnie pojmowanej doskonałości.
Obawa przed nierzeczywistymi oczekiwaniami wynika ze strachu, że po osiągnięciu wyznaczonego celu jedyną nagrodą będą jeszcze ambitniejsze i trudniejsze zadania.
Obawa przed jawnym buntem, a zwłaszcza jego konsekwencjami w postaci kary, skłania ludzi to oporu.
Prokastynacja jako rozwiązanie.
Odwlekanie to nie nasza wada czy ułomność charakteru, ale próba uporania się z uniemożliwiającą działanie obawą przed oceną. Oceną, która, wynika zwykle z błędnych przekonań i powiązania naszej pracy i jej oceny, z naszą wartością jako człowieka. Skutkiem tej obawy jest nadmiernie rozwinięty perfekcjonizm jak też samokrytycyzm. Najczęściej tego rodzaju wzorce zachowania powstają w okresie naszego dzieciństwa i edukacji szkolnej. Zarówno w domu rodzinnym jak też w szkole osoby dotknięte prokastynacją doświadczyły krytyki rodziców czy nauczycieli. Jako komunikat zwrotny ukończonego zadania, zamiast podziwu i akceptacji otrzymały informacje jak mogłyby poprawić swoje działanie czy wyniki. Toksyczna pedagogika nauczyła takie osoby niskiej samooceny i negatywnego nastawienia do pracy. A nadto stawianie znaku równości pomiędzy pracą, jej wynikiem a naszą wartością jako osoby. Zwykle jako dzieci osoby takie były zbyt małe aby samodzielnie myśleć. W toku takiego wychowania i edukacji za pewnik przyjmowane są więc słowa rodziców i nauczycieli czy rówieśników.
Krytyk wewnętrzny.
Akceptacja rodziców czy opiekunów jest niezbędna dziecku do życia. Dziecko które nie może samodzielnie funkcjonować w świecie, musi przyjąć za prawdziwe ich przekonania na własny temat. Zwykle są to szkodliwe przekonania, nie tylko dotyczące oceny pracy, wykonywanych zadań przez dziecko, ale dotyczące także osoby jako takiej. Niestety te niekorzystne przekonania, nie znikają wraz z osiągnięciem pełnoletności. Stają się one „częścią naszej osobowości”. Dlatego po wielu latach kiedy nie mieszkamy już w naszym domu rodzinnym, swoim wewnętrznym głosem mówimy do siebie w taki sposób jaki mówili do nas rodzice. I zamiast koncentrować się na zadaniu, zwykle koncentrujemy się na ocenie sposobu jego wykonania.
Odkładanie działania jako nagroda.
Odwlekanie działania powoduje przede wszystkim zmniejszenia napięcia emocjonalnego. Odraczając coś, co postrzegane jest przez nas jako nieprzyjemne czy przerażające, pozornie uzyskujemy spokój. Im bardziej nieprzyjemne jest dla nas dane zadanie, tym bardziej staramy się znaleźć wytchnienie, ulgę unikając go. Bardzo często w takim przypadku angażujemy się w zadania bardziej przyjemne dla nas. Z kolei jeśli mamy poczucie, że praca pozbawia nas przyjemności tym bardziej będziemy starali się jej uniknąć. Nadto jeśli odraczane przez nas zadanie, okaże się później zbędne czy niepotrzebne ( sprawę załatwił ktoś inny ) wówczas mamy nie tylko usprawiedliwienie dla siebie ale podwójną nagrodę za odkładnie działania. Takie zachowanie pozwala nam uporać się z lękami. Uczymy się, że niekiedy odkładanie działania jest właściwe i nawet zostajemy za to nagrodzeni.
Moja wartość jako człowieka = wartość mojej pracy.
Identyfikowanie swojej wartości jako człowieka, z wykonywaną przez nas pracą skutkuje naszą niechęcią do stawiania czoła problemom i wyzwaniom. Jeśli błędnie wierzymy, że ocena naszej pracy to ocena nas samych, aby przetrwać musimy stosować mechanizmy obronne w postaci perfekcjonizmu, samokrytycyzmu itd. Nadto niekiedy nasi bliscy czy przełożeni usiłują nas „zmusić” do wykonania działania widząc nasze wahania przed działaniem. Wówczas aby rozładować napięcie wewnętrzne np. lęk przed porażką lub niedoskonałością, a zewnętrzną presją innych osób odkładamy działanie.
Nawyk odwlekania działania.
Odkładanie działania nie stanowi jednak początku problemu. Jest ono skutkiem, rezultatem obawy przed porażką, sukcesem, krytycyzmem, perfekcjonizmem czy nadmiernymi wymaganiami wobec siebie. Powtarzane wielokrotnie może stać się naszym nawykowym zachowaniem. Zwłaszcza wówczas gdy ulegamy mu bezrefleksyjnie.
Odkładanie działania jako wyraz niechęci.
Niekiedy nieświadomie odkładamy działanie aby przeciwstawić się osobom, które w jakiś sposób mają nad nami władzę np. nasz szef. Odwlekając działanie, możemy czasowo pozbawić takie osoby władzy nad nami. Nasz opór może również przybrać formę angażowania się w działanie połowicznie lub opóźnianie wykonania zadania. Ma to na celu „odzyskanie” kontroli nad naszym życiem i zmniejszenia wpływu tych osób na nas. Zwykle wynika to z poczucia bezsilności, najczęściej nieświadomego. Osoba taka nie podejmuje próby jawnego zbuntowania się gdyż wiązać by się to mogło z karą. A nadto utratą korzyści z grania roli ofiary w szczególności utraty przekonania o własnej racji.
Odkładanie działania jako obawa przed porażką.
Główne przyczyny obawy przed porażką to perfekcjonizm i samokrytycyzm. Osoba, która wyznacza sobie bardzo wysokie standardy działania, a do tego krytycznie donosi się do swoich błędów, musi radzić sobie z wewnętrznym napięciem. Zwłaszcza w obliczu ryzykownych projektów. Bardzo często osoby takie stawiają znak równości pomiędzy osądem własnej pracy a poczuciem wartości. Potrzeba odkładania działania jest rodzajem ochrony przez krytyką i porażką. Aby zmniejszyć niepokój i zlikwidować powiązanie samooceny z własną pracą potrzebna jest jakaś forma ucieczki. Odkładanie działania staje się więc metodą na porzucenie perfekcjonizmu. Dzięki opóźnieniu działania istniej nadto realna szansa, że pracę działanie wykona ktoś inny, dana osoba nie poniesie żadnej odpowiedzialności.
Odkładanie działanie jako obawa przed sukcesem.
Niekiedy sukces może budzić niepokój związany z przyszłymi, rosnącymi oczekiwaniami. Dlatego odkładnie działania umożliwia jakąś ochronę przed takim zagrożeniem. Im bowiem większe sukcesy odnosi dana osoba, tym większe oczekiwania zarówno jej własne, jaki i presja otoczenia na kolejne sukcesy. Wraz z kolejnymi wyzwaniami wzrasta zwykle ryzyko porażki. Dlatego obawa przed sukcesem może być postrzegana jako obawa przed porażką w późniejszym okresie. Nadto po osiągnięciu sukcesu zwykle pojawia się chęć odpoczynku ale presja zewnętrzna jest często bardzo duża. Osoba chciałabym zwolnić ale nie może zarówno przez własne oczekiwania, jak i oczekiwania z zewnątrz. Takie zachowanie można zaobserwować wśród znanych osób tzw. celebrytów.
W kolejnym artykule dowiesz się: Jak skutecznie poradzić sobie z prokstynacją?
Przeczytaj także:
Mechanizmy obronne, konsekwencje ich stosowania.
Co to są przekonania, skąd się biorą i jak je zmienić ?
Jak działa nasz umysł?